Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров

Iедало нохчийн уггар къармазе пхи эзар доьзал Хонкара кхалхош, цаьрца цхьаьна аьрстхой а кхалхийра. Официале хаамашца даймахкахь бисинарг бIе ткъе итт доьзал бара, уьш а, къена а, къен а, дукха бераш долуш а хиларна, битинера. ТIаьхьа дуккха а аьрстхой къайллах даймахка цIа бирзира. Уьш нохчашна а, гIалгIашна а йукъа а баьржина, царах эбелира. Цхьаболчара шаьш нохчий ду олура, кхечара гIалгIай ду олура.

Суламбек воккхахволу ваша вара Саламбекан, ткъа Арслан церан гарах стаг вара. Гергарлонна тIе даьккхича, цул гергара дуккха а шичой, маьхчой бара Саламбекан, амма Арслан бераллехь дуьйна зевелла, вешел а тешаме, майра, доьналле, оьзда доттагI вара Саламбекан. Арслан цуьнан накъост хилла обарг лелаш вацахь а, цо ларвора Саламбек, Хадижатан а, берийн а дола а дора. Цуьнгахула Саламбекана хаьара округерчу Iедало а, эскарша а дIа мел боккху ког, йамартхой, Iедалан айкхаш муьлш бу а.

Саламбек ойлане ваьлла Iаш, хьалха схьакхечира Арслан. Иза зоьрталчу дегIахь, болатан басахь йуьхь-сибат долуш, цIена ламанхойн куьцехь Саламбекан хенара стаг вара. Ши доттагI вовшашна мара а иккхина, хьал-де хоьттуш воллуш, Суламбек а схьакхечира. Хадижата сихха кхача хIоттийра царна хьалха. Чай меллачул тIаьхьа ша цIеххьана цIаваран бахьана дийцира Саламбека.

– Арслан, кхана Буру-гIала ваха веза хьо, – элира цо тIаьххьара.

– ХIунда?

– Адвокат Башир волчу.

– Цуьнца хIун гIуллакх нисделла вайн?

– Инарла Михеевс гIалгIайн тхьамданашка а, ткъа пурстопа вайн йуьртахошка а дина къамелаш шу хууш ду.

– Хаьа тхуна. Иза дуьххьара а ма дац. Дийца кIордийча, совцур бу.

– ХIан-хIа, Арслан, хIинца совцур бац уьш. Iacca тIай тIехь Зеламхас динчо карзахдаьккхина Iедал. Тхоьца дерг тIаьххьара а, гуттаренна а чекхдаккха аьлла, Петарбухера омра кхаьчна Михеевга. Кхуза кхечу областашкара а эскарш даладо, боху. Йарташ йохор йу, нах, лоьцуш, Сибрех хьийсор бу. Со бахьана долуш йуьртарчу цхьана стагана, цхьана гIалгIачунна бохам хила, ца лаьа суна.

– Хьан хIун ойла йу?

– Iедална тIеваха.

– Цара вуьйр ву-кх хьо, Саламбек!

– Мацца велла а, цкъа валаза ца волу. Сан сацам хилла баьлла. Со вийча, халкъ бохамах кIелхьардер ду. Тховса дийна ву со, кхана сох хиндерг Дела воцчунна ца хаьа. Ирсе, маршоне, синтеме сатуьйсийла дIадаьлла сан. Берийн дуьхьа вехийла-м лаьара. Амма вайна луург а, вайн сатийсамаш а кхочушхуьлуш ма бац. Дала азаллехь йаздинчух кIелхьарвер вац цхьа а. Цундела сайн кхоллам Делан кхеле а биллина, Iедална тIегIyp ву со. Цхьа хIума ду суна ца дезаш. Ирх а оьллина вер. Вайна дуьйцу ма хезна, шовзткъе шийтта шо хьалха гIалгIай паччахьан Iедална дуьхьал гIевттича, церан коьртехь хилла Арчакера Чандар, МозургIеран Мохьмад, БexoгIeран Жаластукх, АшиевгIеран Башир, МугугIеран Урусби ирхъоьллира Iедало, ткъе вуьрхIитта стаг, тоьпийн чIоьраш детташ, масех бIе салтичун шина могIанна йуккъехула чекх а ваьккхина, тIаккха Сибрех вахийтира бохуш. И эхь сайна тIехь хIотто ца лаьа суна. Башир инарлина тIе а вахийтина, цуьнгара дош даккха деза, со ирхъоьллина вуьйр вац, тоьпаш а тоьхна вуьйр ву аьлла. ШолгIа, гIалгIашка Зеламха схьавоьху Iедало. Соьга а боху иза схьало. Зеламха вайн йуьртахо а, гIалгIа а вац. Шен дегIах жоп цо ша лур ду. Цунна йамартло йийр йац ас. Шайга лацалахь, Зеламха схьалаца, берта валахь, бертахь тIевалаве, ала инарле. Ас Iедална тIе гIo бохуш, дехарш дарх, Зеламхас соьга ладугIур дац. Инарле и къамел дар тIедиллахьа Баширна.

– Шаьш лецна буьгу нах новкъахь бойу цара. Вада гIоьртинера, дуьхьало йинера олий, – элира Арслана.

– ХIун башхо йу? Новкъахь вийча а, дIакхаьчча вийча а? Коьртаниг ирхцаоллар ду. Дала мукъалахь, кIилло, стешха, йамарт ца хилла со. Сайн накъосташна а, йуьртахошна а, халкъана а тешаме хилла. Сайна а, шуна а, къомана а эхь дина ца велчахьана, кхидерш цхьана а хьесапе дац.

– Айхьа бинчу некъана дохковаьлла, хьайн лаамехь тIевахча, Iедало къинхетам бан а ма мега, – маслаIате дог дехира Суламбека.

– Дала кхел йиннарг хир ду. Сайн лаамехь Iедална тIевоьду со, амма айса бинчу некъана дохковаьлла ца воьду. Ас харцонна дуьхьал къийсина. Ас халкъан мостагIех бекхам эцна. Сайна ирс а, аьтто а ца лехна. ХIумма а дохко а ца ваьлла.

ТIаьххьалц цхьацца дуьйцуш Iийна Суламбек а, Арслан а кIета кхаччалц новкъа а ваьккхина, Саламбек а, Хадижат а, охьа а ца хууш, вовшашна бIаьра а догIаделла, лаьттира цхьана минотехь. Саламбека, вела а къежна, ши куьг даржийра. Хадижат, мара а кхетта, цуьнан шуьйрачу некха тIе корта а таIийна, аз ца долуьйтуш, белшаш йегош, са уьйзуш, йилхира…

4

Михеевс ирх ца олла, тоьпаш тоьхна вен дош делира Саламбекана. И дош Башира шена тIекхачийча, доьзалан а, гергарчеран а Iодика а йина, пурстопана тIеваха Саламбек араваьлча, йерриг йурт гIеттира иза новкъа ваккха. Массарна а хаьара иза шайна кхин гур воцийла. Зударий боьлхура, къонахойх цхьаберш цуьнан дог-ойла айа гIертара, вуьш бист ца хуьлуш, цунна мара а лелхаш, кортош таIабой, йуьстахбовлура.

Хала-м дера дара Саламбекана йуьртахойх къаста. ХIокху итт шарахь уьш наггахь бен ца гуш, царах къаьстана леллера иза. Оцу итт шарахь цунна цкъа а ца гина нах а бара йуьртахь. Делахь а оцу итт шарахь, тахана цагинарг кхана гур ву, олийла дара. ХIинца и дог дохийла а дIайаьллера цуьнан. Итт шарахь Iожалла лийлира цуьнан кIажаш а хьоьшуш, цунна тIаьхьайаьлла. Амма цо Iожаллина тIехь толамаш бохура. Шен де тIекхаччалц. Иза Iеминера цуьнца къийса а, ловза а. Ткъа хIинца иза гуттаренна а къаьсташ ву йуьртах а, йуьртахойх а. Велла, кешнашка дIавуьгу стаг санна. Кхана йа лама цунна тоьпаш тухур йу. Пенаца дIа а хIоттийна. Дуьхьало йойла а, кIелхьарволийла а хир дац. Йа иза гIертар а вац кIелхьарвала. ХIинца Iожалла тоьлур йу. Иза-м даим а ма тоьлла адамел. Собаре йу иза, амма шен минот тIекхаьчча, къиза ка туху. ТIаккха Саламбекан дакъа гергарчаьрга схьалур ду…

Саламбека шен герз дIаделира пурстопе. ТIаккха пурстопа шина говран гIудалкха тIехь Буру-гIала дIавигира. Инарлица барт ма-хиллара, гIоьмаш а ца тухуш, уллохь ха а доцуш. Цигахь набахти чу воьллира иза. Шакъаьсттинчу камера чу. Камерах ах лаьттан бухайахана ларма йара. ТIехула цемент хьаьхна, тIулгийн стаммий пенаш. Кхо аьрша йеакIов чоь. Цхьана маьIIехь готта, бекъа аьчган маьнга, когаш цементаца цIенкъа а къевлина. Лакхахь аьчган чIораш а лаьцна, ангали тIе модаш лацайелла готта кор. Чиркх бац. Дийнахь-буса цхьа герка Iаьржа кхаллар а, кхузза чорпа а ло. Чорпа аьлча а, жIаьло а дуур доцуш, цхьа шатайпа доьша. Иза-м камерах а, набахтин а неIарш йиллина йитича а, ха дIадаьккхича а, водур вацара. ТIаьхьа вада ма ца веанера иза шен лаамехь хIокху чу. ХIетте а, стеган коьртан локхалле терра неIарх даьккхинчу жимачу Iуьргехула сих-сиха чухьоьжура надзиратель.

Саламбекана моьттура, суд а,